Φρανκφούρτη: Η Αίγυπτος με δύο τρόπους

Δύο εκθέσεις με θέμα την αρχαία Αίγυπτο που άνοιξαν τις πύλες τους στη Φρανκφούρτη το προηγούμενο Σαββατοκύριακο δείχνουν πώς μπορεί να επεξεργαστεί κανείς διαφορετικά το ίδιο αντικείμενο. Η μία ποντάρει στην «αύρα του πρωτοτύπου», της αυθεντικότητας δηλαδή, και η άλλη στον εντυπωσιασμό και στο λεγόμενο «edutainment» (σύνθετη λέξη από τους όρους education, εκπαίδευση, και entertainment, ψυχαγωγία, η οποία χρησιμοποιείται για πολιτιστικά δρώμενα που προσφέρουν μάθηση με ψυχαγωγικό τρόπο).

Πρόκειται για την περιοδική έκθεση «Τουταγχαμών – Ο τάφος και οι θησαυροί του», για τις ανάγκες της οποίας ανακατασκευάστηκε ολόκληρος ο τάφος του Τουταγχαμών, και για το «Ταξίδι στην αθανασία» στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, έκθεση που πληροφορεί τον επισκέπτη για τα ταφικά έθιμα και τις τεχνικές της μουμιοποίησης.

Η έκθεση του Τουταγχαμών περιοδεύει από το 2008 στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τους διοργανωτές, την έκθεση έχουν δει μέχρι στιγμής 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι σε έντεκα πόλεις. Στόχος τους είναι να κάνουν την αρχαιολογία «εμπειρία». Οι επισκέπτες μπορούν χάρη στις αναπαραστάσεις να βιώσουν τον τάφο του Αιγύπτιου ηγεμόνα έτσι όπως το βρήκε το 1922 ο Χάουαρντ Κάρτερ. Στην έκθεση παρουσιάζεται ως ενότητα ό,τι στην ίδια την Αίγυπτο μπορεί να δει κανείς τμηματικά μόνο.

Ο επισκέπτης βλέπει τους διάφορους ταφικούς θαλάμους ως ολότητα, γεμάτους με επίγεια αγαθά. Στο κέντρο της αίθουσας οι θάλαμοι αυτοί παρουσιάζονται σε μεμονωμένα τμήματα: τέσσερις τεράστιες λειψανοθήκες, η σαρκοφάγος, τρεις λάρνακες και η χρυσή μάσκα. Παραδίπλα, ο χρυσός θρόνος και τόνοι κοσμημάτων, μοντέλα πλοίων για το ταξίδι στο Επέκεινα, μια στρατιά από αγάλματα υπηρετών και θεών-προστατών, ζωόμορφα αγγεία για τα όργανα που αφαιρέθηκαν από τα σώματα…

Η ξενάγηση από τα ακουστικά βρίθει από επίθετα στον υπερθετικό βαθμό και εξηγεί ότι οι ρεπλίκες έχουν φιλοτεχνηθεί από «ιδιαίτερα ταλαντούχους Αιγύπτιους τεχνίτες» σύμφωνα με τις αρχαίες μεθόδους και κάτω από επιστημονικό έλεγχο.

Πόσο διαφορετική φαντάζει η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο: Ως ιστορικό μουσείο «επιθυμούμε πάντοτε να παρουσιάσουμε την αύρα του αυθεντικού αντικειμένου», λέει ο διευθυντής του Έγκον Βάμερς. Τα εκθέματα προέρχονται από ένα μουσείο στη Φλωρεντία, χρονολογούνται στην εποχή των Μεδίκων. «Δεν θέλουμε να βομβαρδίσουμε τον επισκέπτη με πλήθος αντικειμένων» λέει ο Βάμερς, «θέλουμε να τον πληροφορήσουμε: για τις τεχνικές της ταρίχευσης και τα ταφικά έθιμα».

Ανάμεσα στα εκθέματα βλέπουμε τις (αυθεντικές) μούμιες μιας γυναίκες και ενός μικρού παιδιού. Η μικρή έκθεση –που χωράει μέσα σε ένα και μοναδικό δωμάτιο – δεν δείχνει μονάχα ωραίες σαρκοφάγους και εντυπωσιακά κτερίσματα, αλλά και τις ανατριχιαστικές μεθόδους με τις οποίες συντηρούνταν οι νεκροί: εργαλεία με τα οποία αφαιρούνταν ο εγκέφαλος μέσα από τη ρινική κοιλότητα, υφάσματα με τα οποία παραγέμιζαν τα σώματα, από τα οποία είχαν αφαιρέσει τα όργανα.

Ως προς το ποιος από τους δύο είναι ο καλύτερος τρόπος να παρουσιάσει κανείς την αρχαία Αίγυπτο οι απόψεις των ειδικών διχάζονται. Ο Αυστριακός αιγυπτιολόγος Βίλφριντ Ζάιπελ λέει: «Το να αναπαραστήσει κανείς τον τάφο του Τουταγχαμών ως ενότητα, ιδιαίτερα δε στην αρχική του μορφή, είναι αδύνατο με αυθεντικά αντικείμενα, θα ήταν μάλιστα και εντελώς ανεύθυνο». Αντιθέτως, ο Ιταλός αρχαιολόγος Εουτζένιο Ματέρα εκφράζει τις αμφιβολίες του για το πόσο σωστό είναι να παρουσιάζει κανείς εκθέματα «ως προς την αισθητική πτυχή τους και μόνο». «Επιδεικνύοντας απλά» τα αντικείμενα δεν επιτυγχάνεται η κατανόηση ενός ξένου πολιτισμού