Πορτρέτα του Φαγιούμ

Μαζευτήκαμε σήμερα όλοι γύρω από τον Περικλή που κρατούσε σφιχτά τυλιγμένο ένα δέμα. Σίγουρα θα ήταν το Πορτρέτο του Φαγιούμ, αλλά αρνιόταν να το ανοίξει. Το άνοιξε πια όταν μπήκαμε στην τάξη.

-Α!!!!!!!!!! κάναμε όλα τα παιδιά.
-Είναι αριστούργημα! είπε με θαυμασμό ο δάσκαλος.

Το πορτρέτο παρίστανε ένα αγοράκι με μαύρα μαλλιά και ζωηρά μαύρα μάτια, ντυμένο αρχοντικά. Μόνο στα χείλη του διαγραφόταν μια πίκρα. Κάτω από την λαιμόκοψη υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε: “Ευτύχης απελεύθερος Κασσιανού, γιος του Ηρακλείδη”.

Ο Περικλής μάς εξήγησε πως το παιδάκι ήταν αγορασμένος δούλος από έναν καλόκαρδο άνθρωπο, τον Κασσιανό. Ο ζωγράφος που ζωγράφισε το πορτρέτο ήταν Έλληνας και λεγόταν Ευκλείδης.

-Περικλή μου, να μου επιτρέψεις να πω λίγα λόγια για τα πορτρέτα αυτά κι ύστερα εσύ να μας διαβάσεις ό,τι έχεις ετοιμάσει, είπε ο δάσκαλος παίρνοντας στα χέρια του το πορτρέτο, σαν κάτι ιερό.
Τι είναι τα πορτρέτα αυτά;

Τα πορτρέτα αυτά είναι προσωπογραφίες που έβαζαν πάνω στους νεκρούς τους οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι. Βρέθηκαν σε διάφορα σημεία της Κοιλάδας του Νείλου, αλλά έγιναν γνωστά ως “Πορτρέτα του Φαγιούμ” επειδή τα πρώτα από αυτά που έγιναν γνωστά στην Ευρώπη προέρχονταν από την όαση Φαγιούμ. Είναι περίπου χίλια και διατηρήθηκαν χάρη στο ξηρό υπέδαφος των αιγυπτιακών νεκροπόλεων. Αποτελούν την ελληνική συμβολή στην προαιώνια μάχη των Αιγυπτίων ενάντια στο θάνατο και είναι αληθινοί πρόγονοι των πρώιμων βυζαντινών εικόνων.

Τον Ιανουάριο του 1888 έφτασε στο Φαγιούμ ο Βρετανός αρχαιολόγος Ουίλιαμ Πετρί. Θα ρίξουμε τον προβολέα της σκέψης μας πάνω σ’ αυτόν τον άνθρωπο που έκανε γνωστά τα πορτρέτα σ’ όλο τον κόσμο. Καθώς οι άνδρες της ομάδας του αναζητούσαν την είσοδο στην πυραμίδα του 18ου π.Χ. αιώνα, έπεσαν πάνω σ’ ένα απέραντο κοιμητήριο της ελληνορωμαϊκής περιόδου.
Ονομάστηκε ιππότης το 1923. Πέθανε στην Ιερουσαλήμ σε ηλικία 89 ετών”.
Ο δάσκαλος σταμάτησε.

-Η σειρά σου τώρα, Περικλή, να μας μιλήσεις για τους ζωγράφους αυτών των πορτρέτων και ό,τι άλλο γνωρίζεις.

Ο Περικλής άρχισε να μας εξηγεί με φωνή σοβαρή. Πρώτη φορά πρόσεξα τον όμορφο τρόπο που μιλά:

“Ποιοί ήταν οι ζωγράφοι των πορτρέτων; Οι καλλιτέχνες δεν έβαζαν τα ονόματά τους πάνω στα πορτρέτα κι έτσι δεν τους γνωρίζουμε. Μπορεί να ήταν Έλληνες, μπορεί και εξελληνισμένοι κάτοικοι της περιοχής. Έβαζαν, όμως, ελληνικές επιγραφές των ονομάτων των νεκρών. Η συνήθεια που υπήρχε να βαλσαμώνουν τους νεκρούς, άνοιξε γι’ αυτούς το πεδίο του ταλέντου τους. Πάνω στο πανί του σάβανου ή πάνω σε ξύλο ζωγράφιζαν το πορτρέτο του ανθρώπου, που του ανέθετε την παραγγελία. Τα περισσότερα απ’ αυτά τα πορτρέτα βρέθηκαν πάνω σε αιγυπτιακές μούμιες, είναι όμως ελληνικής τεχνοτροπίας. Οι ζωγράφοι της Αλεξάνδρειας, που ήταν η πιο σημαντική πόλη του Ελληνιστικού κόσμου, ακολουθούσαν την παράδοση της ελληνικής τέχνης. Τι πήραν από τους αρχαίους Αιγυπτίους; Νομίζω το θάρρος να κοιτάζουν κατά πρόσωπο το θάνατο! Όλη η γοητεία αυτής της χώρας είναι οι νεκροπόλεις της.

Τελικά σε ποιούς ανήκουν αυτά τα πορτρέτα;

Σε μέλη πλούσιων ή μακεδονικών οικογενειών που είχαν έρθει στην Αίγυπτο μαζί με το Μέγα Αλέξανδρο; Σε Αιγυπτίους, κατοίκους της χώρας; Σε Αιγυπτίους που μιλούσαν πια μόνο ελληνικά; Σε οικογένειες που είχαν κάνει μικτούς γάμους;
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Μπορεί να ανήκαν και στους μεν και στους δε. Όταν πληθυσμοί ανακατεύονται δε βρίσκεις εύκολα άκρη. Σημασία έχει που στα πορτρέτα αυτά τα ονόματα είναι ελληνικά: Αρτεμίδωρος, Δημώς, Ερμιόνη, Σάραπας κλπ.”.

Καταχειροκροτήσαμε τον Περικλή.

-Χαίρομαι που έχω μαθητές που μιλούν τόσο όμορφα τα ελληνικά. Μπράβο, Περικλή! είπε ο δάσκαλος ενθουσιασμένος. Την άλλη Παρασκευή θα μάς διηγηθεί η Νάντα ένα φαραωνικό παραμύθι, αν βρει ή αν το γράψει η “Μαύρη τουλίπα”, συμπλήρωσε γελαστά ο δάσκαλος.

-Θα καθίσουμε στα χόρτα, κύριε;
-Θα καθίσουμε.
Συνεχίζεται

Ιδέες για τα παιδιά :
1. Ζωγράφισε όπως μπορείς ένα πορτρέτο ενός φίλου σου.
2. Ζωγράφισε ένα πορτρέτο της μαμάς σου.
3. Ζωγράφισε ένα πορτρέτο της γιαγιάς σου.

Στέλνετε τα έργα σας στη γνωστή διεύθυνση:
“Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου”.
Θεμιστοκλέους 69, Νέο Ψυχικό [ 15451]